Wykorzystywanie zdjęć na blogu

Lat temu kilka i jeszcze dawniej, kiedy blogi były jeszcze pamiętnikami dla nastolatków, powstała oddzielna kategoria informowania całego świata o swoim istnieniu - fotoblogi. Ten szczególny rodzaj blogowania polegał przede wszystkim na publikowaniu, jak sama nazwa wskazuje, zdjęć wraz z krótkimi notkami, zazwyczaj w formie cytatu albo krótkiej opowieści o tym, co słychać u blogera. Te szczególne, publiczne albumy fotograficzne pozwoliły zaistnieć ówczesnym fotografom, ale też zaczęły nasuwać pytania o to sposób wykorzystania zdjęć na blogach i prawa autorskie z nimi związane.

Dziś o fotoblogach mało kto pamięta, ale nikt wyobraża sobie blogów bez zdjęć. Co więcej, blogosfera ewoluowała, i zamiast miejsca spotkań ludzi o podobnych przemyśleniach stała się profesjonalnym narzędziem biznesowym. W tym środowisku "robi się" pieniądze, często niemałe. Profesjonalizacja branży sprawiła, że coraz częściej fotograficy występują w obronie swoich praw - i bardzo słusznie. Dlatego też konieczne staje się coraz bardziej uważne sprawdzanie źródeł zdjęcia, które akurat zamierzasz pobrać. Na co zwracać uwagę, by nie sprowadzić na siebie problemów? Co zrobić, gdy ktoś wykorzysta zdjęcia Twojego autorstwa na swoim blogu?

Musicie mi wybaczyć, ale zanim odpowiem na te pytania po prostu muszę zrobić dwa krótkie akapity wstępu.

Kto jest właścicielem zdjęcia?

Zapewne intuicyjnie czujesz, że nie każdą fotografię możesz na swoim blogu wykorzystać. Pomimo tego, że zdjęcie zamieszczone gdzieś w sieci nie ma formy produktu fizycznego, to coraz częściej i mocniej czujemy, że jest to wynik czyjejś pracy i zaangażowania, a nie tylko "po prostu fotka", jak zwykło się myśleć kiedyś. Intuicja też podpowiada nam, tak przynajmniej wynika z moich ankiet, że właścicielem zdjęcia jest jego autor.

Otóż nie, a przynajmniej nie zawsze.

Prawa autorskie dzielą się na majątkowe i osobiste. Właścicielem osobistych fotograf pozostanie na zawsze, bo nie można się ich zrzec ani ich sprzedać. Wiążą się z tym konkretne obowiązki osoby wykorzystującej później to zdjęcie. Na przykład konieczność podania informacji o tym kto jest jego autorem

Właścicielem praw majątkowych może być zarówno fotograf jak i... jakikolwiek inny podmiot. Autorskie prawa majątkowe mogą być przenoszone np. poprzez sprzedaż. Niektóre przepisy nawet wymuszają przejście autorskich praw majątkowych na inny podmiot. Przykładem może być to, że jeśli fotograf wykonuje zdjęcia w ramach pracy na etacie, to prawa majątkowe należą do pracodawcy.

To właśnie do właściciela praw majątkowych musisz się zwrócić o wyrażenie zgody na to, byś mogła wykorzystać zdjęcie na swoim blogu. Musisz więc spróbować tę osobę odnaleźć. W tym celu często wystarczy poczytać informacje na stronie, na której zdjęcie znalazłaś. Jeśli to się nie uda - musisz po prostu pytać.

Na jakiej podstawie można wykorzystywać zdjęcia?

Kiedy już ustalisz, kto może udzielić Ci prawa do wykorzystania zdjęcia, to... jeszcze nie wszystko. Zwracając się do tej osoby powinnaś określić co chcesz ze zdjęciem zrobić oraz co chcesz uzyskać. A tutaj są, a jakże, dwie opcje.

• Przeniesienie autorskich praw majątkowych

Czyli, przekładając na język ludzki - kupienie zdjęcia. Dokonując takiej transakcji staniesz się właścicielem fotografii, co poskutkuje tym, że nikt nie będzie mógł jej wykorzystać bez Twojej zgody.

• Udzielenie licencji

Jest to forma udzielenia prawa do wykorzystania na określonych tzw. polach eksploatacji. Właściciel autorskich praw majątkowych może więc pozwolić na to, by zdjęcie zostało przez Ciebie na bloga albo do sklepu wstawione. Może to uczynić pod określonymi przez siebie warunkami - dotyczącymi okresu wykorzystania, płatności, tego, co można z nim zrobić itd.

Na co zwracać uwagę, by nie sprowadzić na siebie problemów wybierając zdjęcie z sieci?

Przede wszystkim musisz pamiętać, że każde zdjęcie ma swojego właściciela zarówno majątkowych jak i osobistych praw majątkowych. Nie ma zdjęć "bezpańskich", a więc powinnaś przyjąć generalną zasadę - nie wykorzystuję zdjęć znalezionych w sieci, chyba, że mam pewność, że mogę.

Jak wspominałem - istnieją dwie drogi pozyskania zdjęcia. Na rozmaitych portalach z pewnością znajdziesz zdjęcia, które możesz kupić. Płacąc za przeniesienie praw autorskich do zdjęcia nabywasz je, a więc możesz wykorzystywać do takich celów, jakie tylko Ci się podoba. 

Druga droga to licencje. Tutaj sprawa jest dużo bardziej skomplikowana, ponieważ rodzajów licencji stosowanych w Internecie jest mnóstwo. Ciebie jednak interesować będą te, które pozwalają na dowolne wykorzystywanie zdjęć również w celach komercyjnych. Niestety, najczęściej będą to licencje niewyłączne, to znaczy takie, w których prawo do wykorzystania zdjęcia przysługiwać może nieograniczonej liczbie osób. Ta sama fotografia może więc znaleźć się w wielu różnych miejscach, co, w przypadku, gdy Twój blog jest zorientowany na zdjęcia, robi nieszczególnie profesjonalne wrażenie. Zdjęcia o tego rodzaju licencjach odnajdziesz na rozmaitych portalach, tzw. stockach zdjęciowych.

Co grozi za bezprawne wykorzystanie cudzego zdjęcia?

Przepisy prawa autorskiego wymieniają kilka dróg dochodzenia praw przez właściciela autorskich praw majątkowych. Są to różne środki, zarówno o charakterze majątkowym jak i niemajątkowym, i mogą one być stosowane zarówno wymiennie jak i wspólnie, nawet wszystkie na raz.

I tak, właściciel autorskich praw majątkowych może się domagać :

• zaniechania naruszania - usunięcia zdjęcia z Twojego bloga, portali społecznościowych itd.
• usunięcia skutków naruszenia - jeśli do jakichś skutków doszło (np. udostępnienia treści na innych stronach wraz z tym zdjęciem).
• naprawienia wyrządzonej szkody na zasadach ogólnych - tj. występując o odszkodowanie przed sądem. Sądy orzekają odszkodowania o bardzo różnej wysokości. Najniższa jakie spotkałem to kilkanaście złotych, najwyższe - kilka tysięcy.
• naprawienia wyrządzonej szkody poprzez zapłatę dwu lub trzykrotności należnego wynagrodzenia - żądając od osoby naruszającej zapłaty kwoty dwukrotności, gdy naruszenie nie nastąpiło z winy naruszającego, lub trzykrotności, gdy naruszenie było zawinione, wynagrodzenia, jakie przysługiwałoby mu w dniu naruszenia za wykorzystanie tego zdjęcia. Trybunał Konstytucyjny uznał ten przepis za niekonstytucyjny, w związku z czym sądy nie orzekają na jego podstawie - ale można się spotkać z takim żądaniem ze strony właściciela praw.
• wydania uzyskanych korzyści - jeśli zdjęcie stanowiło materiał promocyjny np. dla produktu lub usługi.

Podobne roszczenia przysługują twórcy, a więc fotografowi. Ponadto, jeśli naruszenie było zawinione, może się domagać zadośćuczynienia za doznaną krzywdę albo zapłaty na cel społeczny.

Co zrobić, jeśli ktoś wykorzystał zdjęcie mojego autorstwa bez mojej zgody?

Weszłaś na czyiś blog lub firmowy profil na Facebooku i znalazłaś zdjęcia swojego autorstwa? Sugeruję przede wszystkim zdecydować się, czy "gra jest warta świeczki". Podjęte przez Ciebie działania powinny być przede wszystkim adekwatne, tzn. inaczej powinnaś zachować się, gdy odnajdziesz je na małym blogu, gdzie widnieją trzy wpisy a inaczej, gdy będzie to duży, ogólnopolski portal informacyjny.

Z poprzedniego akapitu wiesz, czego możesz się domagać. Tutaj skupię się więc tylko na tym, co możesz zrobić, by wykorzystać prawo na swoją korzyść.

Pierwszym krokiem powinno być zawsze zwrócenie się do osoby, która zarządza stroną. Nie musisz tego robić za pomocą listu poleconego ani tym podobnych konstrukcji. Szkoda zarówno czasu i pieniędzy. Powinnaś jednak zrobić to w formie umożliwiającej utrwalenie wiadomości - zamiast np. telefonu wybrałbym formę e-mailową. Wszystko po to, by w przyszłości udowodnić, że takie żądanie zostało zgłoszone.

Jak skutecznie żądać?

Pisząc do administratora strony powinnaś dokładnie sprecyzować swoje żądanie. Wskaż więc gdzie znalazłaś swoje zdjęcie, poinformuj, że jesteś właścicielem praw majątkowych i osobistych i określ, czego chcesz. Jeśli więc domagasz się :

• zaniechania naruszania - zażądaj usunięcia zdjęcia i wszystkich jego kopii ze strony oraz z portali społecznościowych i innych miejsc, gdzie strona została wraz ze zdjęciem udostępniona.
• usunięcia skutków naruszenia - określ o jakie konkretnie skutki Ci chodzi.
• naprawienia wyrządzonej szkody na zasadach ogólnych - określ, w jakiej wysokości szkodę poniosłaś. Przez szkodę rozumie się, w uproszczeniu, Twoją stratę majątkową, a więc utracony dochód lub poniesiony koszt.
• naprawienia wyrządzonej szkody poprzez zapłatę dwu lub trzykrotności należnego wynagrodzenia - określ, jakie wynagrodzenie za zdjęcie jest należne (pamiętaj, że musi to być stawka rynkowa i adekwatna do okoliczności i jakości zdjęcia).
• wydania uzyskanych korzyści - określ z jakiego tytułu osoba, do której kierujesz żądanie odniosła korzyści korzystając z Twojego zdjęcia.
• zadośćuczynienia lub zapłaty na cel społeczny - określ jaką krzywdę (czyli szkodę niematerialną, psychiczną, dotyczącą np. stresu, bólu i innych cierpień ;) ) poniosłaś i w jaki sposób, oraz na jaką kwotę ją wyceniasz. Jeśli domagasz się zapłaty na cel społeczny - wskaż na jaki.

W wezwaniu powinnaś także wyznaczyć termin na podjęcie działań. Jeśli domagasz się zapłaty - wskaż numer konta do zapłaty. Pamiętaj, że możesz żądać kilku lub nawet wszystkich tych środków, jeśli uważasz, że jest to adekwatne.

Od tej chwili możliwe są trzy scenariusze, gdy druga strona :

• przyjmie i wykona Twoje żądania.
• przyjmie część żądań i je wykona - np. usunie zdjęcie ze swojej strony internetowej, ale nie zapłaci odszkodowania.
• nie przyjmie Twoich żądań lub je zignoruje.

W przypadku niespełnionych żądań z punktu drugiego i trzeciego pozostaje już tylko jedna droga - sądowa. A co tam się wydarzy lub może wydarzyć, to temat na zupełnie inny tekst...

Jeśli masz jakieś pytania związane z tematem - zadaj je w komentarzu. Będę tu zaglądał i postaram się na bieżąco odpowiadać. 

Serdecznie pozdrawiam,       
Maciej Żółtowski z bloga http://piszumowy.pl